جاذبه های شهرستان بجنورد در یک نگاه

راستی روی نکویش به گلستان ماند

خط و خالش به گل و سبزه و ریحان ماند

خطه دلکش بجنورد بهشتی است دریغ

کز خراسان بود و هم به خراسان ماند

موقعیت طییعی بجنورد:

بجنورد دشت نسبتا وسیعی است که از همه طرف کوهها آن را فرا گرفته اند. در شمال شرق ایران و شمال غرب خراسان واقع شده، از دیرباز یگانه دروازه شمالی استان پهناور خراسان، به سرزمین همیشه سبز استان گلستان و مازندران و سواحل دریای نیلگون خزر به شمار می رود. همه ساله میلیونها زائر مشتاق، از این گذرگاه تاریخی به سوی بارگاه ملکوتی امام هشتم شیعیان حضرت رضا (ع) ره می سپارند. شهرستان بجنورد، سرزمینی آباد و بارور با ویژگیهای منحصر به فرد است. کوههای سترگ پوشیده از برف، دشتهای حاصلخیز، مراتع سرسبز، جنگل های پراکنده پهن برگ بلوط و پسته وحشی و سرو کوهی، گل و گیاهان زینتی و دارویی، چشمه ساران فراوان جاری بر دره ها و پهنه دشت ها، آب و هوای لطیف و متنوع و دل انگیز که این منطقه را همواره مورد توجه اقوام مختلف جهت سکونت قرار داده است. تمدن های کهن برگستره خاک آن از مشخصه این سرزمین پهناور و تاریخی است، می توان گفت: انبار غله خراسان، شهر گردشگاههای زیبا، ییلاق استان خراسان، شهرستان بجنورد از شمال با جمهوری ترکمنستان حدود 200 کیلومتر مرز مشترک دارد. از جنوب به شهرستانهای اسفراین- گرمه و جاجرم و از غرب به شهرستان مانه و سملقان و از شرق به شهرستان شیروان محدود است.

  
شهرستان بجنورد از نقاط کوهستانی استان خراسان شمالی به شمار می رود، رشته کوه آلاداغ که دنباله البرز شرقی می باشد و قلل با شکوه سالوک (صعلوک- سعدلوک) و قله آلاداغ در جنوب غربی قرار گرفته است که بلندی این قله ها بیش از 3000 متر است.

در شمال این شهرستان رشته کوه می سی نو در منطقه گیفان مرز مشترک ایران و ترکمنستان را تشکیل می دهد. رشته کوه شاکسن زرنا (زرنه) در دهستان جرگلان دارای دره های باصفا و پوشش گیاهی مناسبی است.

- آب و هوای این شهرستان متعدل و نیمه معتدل مرطوب می باشد که میزان بارش از شرق به غرب تغییر نموده و افزایش می یابد. میزان متوسط بارندگی حدود 280 میلیمتر است و در پاره ای از نقاط به 700 میلیمتر می رسد. پرباران ترین فصل سال زمستان و بهار است. پرآب ترین و مهمترین رودخانه شرق و شمال شرق کشور، اترک، حدود 150 کیلومتر مسیر خود را در این شهرستان مشروب می سازد و چشمه های زاینده و نهرهای پرآبی در این محدوده به آن می پیوندد. به علت وجود منابع غنی در منطقه بجنورد آب عامل اصلی تسریع کننده توسعه فعالیت کشاورزی و باغداری و به خصوص صنعتی است و به همین دلیل ایجاد صنایع عظیمی مثل پتروشیمی، سیمان و صنایع کوچکتر در این منطقه صورت گرفته است.

پیشینه تاریخی بجنورد:

در مورد پیشینه تاریخی شهر بجنورد، قدیمی ترین آثار مکتوب جغرافیایی کتاب (تاریخ حافظ ابرو) می باشد. بجنورد سابقه تاریخی و مدنیت طولانی داشته و پیدایش شهر به دوره پارتیان باز می گردد. در زمان اشکانیان بنام بزهان یا بیزهان می گفتند که سکه هایی هم مربوط به این دوره پیدا شده است. نام قدیم بجنورد: چَرمَگان یا چهار مغان یا چَرمَغان بوده از شهرهای آباد ان دوره به شمار می رفته و در حمله مغولان ویران شده است.

شهر کنونی بجنورد در سال 1100 هجری قمری به دست تولی خان (دولیخان دوم) یکی از امراء اکراد طایفه شادلو بنا گردیده است.

بجنورد در اصل بیژن گُرد به معنی ساخته شده به وسیله بیژن بوده است. این اسم بسیار قدیمی می نماید زیرا گُرد به معنی شهر و آبادی است. بنابراین بجنورد شهر بیژن معنی می دهد، بعدها بیژن گُرد، بیزن جُرد نامیده شده و در تواریخ، بِزِنجُرد ثبت گردیده است، بر اثر تحریف آوایی به بیجن یورت یا بیجن یورد تبدیل شده و سرانجام به شکل بجنورد تغییر پیدا کرده است.

یورت یا یورد به معنی چراگاه ایلات و عشایر، محل خیمه و خرگاه، مسکن و منزل بوده، و بیژَن یورد یا بِزِن یورد به عبارتی محل و مسکن ما می باشد.

- لسترنج در کتاب «سرزمین های خلافت شرقی» این شهر را بِزهان نامیده است. و کلنل ییت با اشاره به ویرانه های شهر کهن بجنورد موسوم به کهنَه کَند می نویسد: « در شمال غربی این شهر خرابه های یک شهر قدیمی دیگر به چشم می خورد که به آن «بیزهان» می گفتند.»

به دلیل وجود قومیت های مختلف، تجلی گاه واقعی وحدت شیعی و سنی است که تحقق آن از اهداف بزرگ، نظام مقدس اسلام است. اقوام مختلف کُرد کُرمانج (ایلات شادلو- قراچورلو- زعفرانلو)- ترک (ایل گرایلی یا گرائیت ها)- ترکمن (تیره های: نخورلی- تکه- گوگلان) فارس و تات و بلوچ و عرب این منطقه در نهایت صلح و صفا، خونگرمی و مهمان نوازی، زود آشنایی و تساهل، همراه با برخورداری از روابط سالم سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و ... به زندگی افتخار آفرین خود ادامه می دهند.

جاذبه های (محورهای گردشگری در طبیعت) شهرستان بجنورد

خطه پهناور بجنورد در شمال خراسان دارای موقعیت استثنایی و ممتازی از لحاظ منابع و جاذبه های طبیعی برای گردشگری است موارد ذیل دارای رجحان و مزیت بیشتری می باشد و احتمالا به آن می پردازیم:

- پارک بابا امان:

دارای امکانات رفاهی متعددی: متل- کمپینگ- رستوران- آلاچیق- سرویسهای بهداشتی- چادر- جایگاه تلفن و ... می باشد که در طول سال به خصوص فصل تابستان هزاران توریست و زائر از آن بهره مند می شوند. مساحت پارک 140 هکتار با فاصله 10 کیلومتر در شرق بجنورد در مسیر بزرگراه آسیایی بجنورد- مشهد قرار دارد. نوع درختان آن به تعداد بیش از 200 هزار اصله شامل: چنار- زبان گنجشک- افرا- اقاقیا- زالزالک- زردآلو- سپیدار و غیره است. چشمه آن جزو آبهای کلسیک و سدیک بوده و مصرف آن تسهیل کننده اعمال گوارشی، دافع سموم بدن است. میانگین میزان آبدهی چشمه 40- 35 لیتر در ثانیه است. تعداد استخرهای موجود 9 عدد به مساحت کلی 3840 متر مربع است. بقعه امامزاده اسماعیل معروف به شاهزاده اسماعیل از فرزندان امام موسی کاظم (ع) در میان درختان چنار کهنسال و قطور و در کنار چشمه معروف پارک زیبای بابا امان ساخته شده است. که همه ساله زائران زیادی در جوار آن به راز و نیاز پرداخته روح را پاک و در سایه سار درختان سر به فلک کشیده استراحت نموده تن را از زلال چشمه آن صفا می بخشند. تپه ماهورهای اطراف بابا امان با دارا بودن پوشش گیاهی و جنگلی و گل و ریاحین و گردش در آن طراوت و شادابی و آرامش خاصی برای انسان به ارمغان می آورد. ایجاد پارک بازی کودک و تله کابین در این محل موجب جذب گردشگر بیشتر شده و درآمدزا می باشد.

در سفرنامه دوم ناصرالدین شاه در مورد وجه تسمیه بابا امان می نویسد: «در زمان قدیم یک امامزاده به این ده آمده بود. اهل ده خواستند امامزاده را بکشند. امامزاده دویده، خود را به بغل پیری انداخته و گفته بود: (بابا، امان) همان پیرمرد سر امامزاده را بریده بود. به این جهت این قریه موسوم به بابا امان شده است. روستاهای بابا امان نیز دارای چشمه بسیار باصفایی می باشد که درختان چنار در اطراف آن قدر برافراشته اند و چشم انداز اطراف این چشمه بسیار زیبا و دیدنی است. خانه های روستا بیشتر بر روی بلندی تپه ماهورها و بر کمرش این تپه ها بنا شده است که مناظر دلپذیر اطراف برای هر خانه کاملا مشهود است. در جنوب این روستا به فاصله اندک، در کنار رودخانه چناران چشمه دیگری به نام یِل چشمه وجود دارد که در سابق مردم در آن آب تنی می کردند و معتقد بودند امراض را دفع می کند.

- چشمه بش قاراداش:

به لحاظ دارا بودن آب گوارا و سبک دارای املاح مفید و هوای لطیف همواره مورد توجه مردم منطقه و شهرهای همجوار می باشد. با خودیاری و همت بی دریغ مردم و همکاری شهرداری در یکی دو سال اخیر بازسازی آن شروع شده و به شکل زیبایی آن را درست نموده اند. دارای استخرهای بزرگ برای شنای مردان و کودکان- آب نماهای جالب با فواره های رنگارنگ- گلکاریهای زیبا- درختان کهنسال چنار و کمپهای مخصوص استراحت زائرین- سرویسهای بهداشتی- دکه های فروش مواد غذایی بوده و یکی از بی نظیرترین و طبیعی ترین گردشگاهها به شمار می رود.

طرح جنگل کاری بش قارداش در مساحتی نزدیک به 360 هکتار در دست اجرا است. انواع گیاهان و درختان از قبیل سرو نقره ای- زبان گنجشک- زالزالک وحشی- اقاقیا- کاج ایرانی- سرو خمره ای و... تپه ماهورهای اطراف را زینت بخشیده که بر طراوت و زیبایی آن افزوده است. در محدوده این مکان جذاب و خوش آب و هوا، اردوگاه دانش آموزان به مساحت تقریبی 17 هکتار در دست احداث است، که بر جذبه توریستی بش قارداش جلوه خاصی می بخشد. چشمه بش قارداش در 6 کیلومتری جنوب بجنورد بر سر راه اسفراین قرار گرفته است. در ضلع شرقی آن بر روی تپه ای، آثار باستانی دوران قاجاریه وجود دارد. که معماری آن شامل کاشی کاری هفت رنگ، کاشی فیروزه ای و تلفیق آجر و کاشی می باشد. بنا دارای کتیبه هایی مزین به آیاتی است از سوره مبارکه نور با قلم شیوه ای ثلث بر زمینه ای لاجوردی که امروزه بقایای آن در ایوان اصلی به چشم می خورد. ساخت اولیه این بنا مربوط به دوره قاجاریه است که بعدها به مقبره شخصی سردار مفخم (حاکم وقت منطقه بجنورد و گرگان) تبدیل می گردد. در برنامه توسعه ای آینده مجتمع ورزشی، مجتمع پذیرایی و فضای سبز بیشتر پیش بینی شده که با تحقق یافتن آن چشمه بش قارداش یکی از تفرجگاههای بی نظیر و منحصر به فرد کشور خواهد بود.

بش قارداش با چشمه های همیشه جوشان و چنارهای کهن سایه گستر قدمتی دیرینه دارد. طبق یک نظریه قدمت آن به زمان (پارتها) باز می گردد. پیش از اسلام در این محل عبادتگاه یا آرامگاه موبدان کیش زردشتی قرار داشته و در دوران پارتها به سبب اقامت چهار مغ در بجنورد قدیم این شهر به چهار مغان شهرت یافته است. آب چشمه بش قارداش که شهر چرمغان (چهارمغان) را مشروب می نموده نیز به رود چهار مغان معروف است.

وجه تسمیه بش قارداش:

در زمان مغول پنج نفر از اهالی در شکافهای کوه توانسته اند برای مدت زیادی با سپاه مغول بجنگند و بالاخره کشته شدند به این سبب این محل به نام بش قارداش (پنج برادر) گفته می شود.

- به روایتی دیگر، چون از پنج شکاف (غار) سنگی (سوراخ موجود در کوه) از هر کدام چشمه آبی جاریست و به استخر پایین دست می ریزد به این نام معروف است (بش- قار- داش) (پنج- شکاف یا غار- سنگی).

- تپه ماهورهای اطراف بدرانلو و دره های آباد و باصفای آن:

از طریق جاده قدیم در غرب بجنورد به این منطقه به راحتی می توان ایاب و ذهاب نمود. روستاهای آباد و سرسبز در دره های پرآب همراه با تاکستانهای پرمحصول با انواع انگورهای کلاهداری که بر چهره گردشگران لبخند می زند، باعث شده که توان بالقوه ای از لحاظ توریستی پیدا نماید. طبیعت زیبای آن استعداد مناسبی جهت برپایی تاسیسات بازیهای زمستانی را دارد، و در همه مواقع سال از مناظر دلپذیری برخوردار است. در زمستان نیز با پوشش برف بر گردنه ها و تپه های بدرانلو، پیست اسکی می توان دایر نمود.

- غار کُنه گَرم (حفره گرم)

در روستای حسن سو 50 کیلومتری غرب بجنورد و در جنوب شرقی روستا در دامنه های شمالی آلاداغ واقع است تا حدود 250 متر طول شناسایی شده است و عمق آن 70 متر می باشد. تالاری از آبشارهای یخی نمایانگر عظمت این غار تاریخی می باشد. ستونهای برج مانند، با نقوش و تصاویر اعجاب انگیز و تصاویر چشم نوازی که یادآور پهلوانان اساطیری است، بر اهمیت این غار افزوده است. دهانه غار در محلی به نام مرز خان محمد به صورت چاهی می باشد. دارای استالاکتیت و استالاگمیت های زیبایی می باشد. کوهنوردان و طبیعت دوستان می توانند از این غار دیدن کنند. چنانچه امکانات بازدید فراهم شود و جاده روستا آسفالت گردد، بازدید از ان باعث درآمد برای اهالی خواهد شد.

- غار بیدَک

در 12 کیلومتری جنوب غربی بجنورد واقع شده از جاده قدیم آسیایی از مقابل روستای بیدک به سمت جنوب راه آن منعشب می شود. دهانه آن سنگی بوده حدود 100 متر طول آن است. از غارهای معروف خراسان است. ضمنا غار شاه نشین در کوهی به همین نام در روستای رئین قرار دارد که دیوار غار نوشته های یادبود زیادی دارد. مردم معتقدند که گنج و طلسم در این غار وجود دارد. غاری دیگر در همین جا به نام غار فاطمه وجود دارد، روستای رَئین در عمق دره های ژرف رشته کوه آلاداغ آرمیده بسیار خوش آب و هوا و دارای چشمه های فراوان می باشد. رئین را می شود گفت ماسوله دوم بجنورد (بعد از اسفیدان).

- گلستان دره:

در 7 کیلومتری غرب بجنورد در ابتدای تپه ماهورهای بعد از پلیس راه بجنورد از جاده اصلی به سمت راست پس از پیمودن راه خاکی رسیدن به این دره میسر است. در ایام بهار و تابستان منطقه ای سرسبز با داشتن گلها و پوشش گیاهی مناسب، و چشمه آب قدوم گردشگران را برای استراحت پذیرا می باشد.

- دره نرگسلو:

در 42 کیلومتری غرب بجنورد، با داشتن آثار باستانی به نام تَکَه در غاری کوچک در کنار رودخانه، نقاشی هایی با گل اخری در سقف و دیوارهای آن کشیده شده است. این نقاشی ها که متعلق به هزاره سوم پیش از میلاد است اشکال بز کوهی نر (تَکَه) و درخت دیده می شود. غارهای کوچک و بزرگی در دیوارهای سنگی حاشیه رودخانه وجود دارد که نشان دهنده اقامتگاه انسان ها در دوره غارنشینی است. فراهم نمودن امکانات و ایجاد تسهیلات برای گردشگران همراه با بهره وری از مناظر زیبای طبیعت و اطراف و انگور و تمشک آن در ایجاد اشتغال و درآمد برای مردم محل موثر است. حفاظت و استفاده بهینه و منطقی از همه مهمتر می باشد.

- روستای دهگاه:

با چشمه معروف آن به نام خورخوری مشرف بر دامنه های شمالی آلاداغ، وجود نظرگاهی به نام (اُجاق)، دارای هوای لطیف، محیطی آرام و به دور از هیاهوی زندگی ماشینی از عوامل جذب توریست بوده، ساعات لذت بخشی را برای طبیعت دوستان و علاقه مندان به ارمغان می آورد.

- روستای تیمورتاش:

باغات سرسبز و چشمه آب گوارا در دره ای باصفا و تپه ماهورهای پر فراز و نشیب یکی از مراکز دیدنی و کوهستانی بسیار مطلوب می باشد. از جاده قدیم، گردنه بدرانلو مقابل تاسیسات اداره راه می توان به این طبیعت زیبا وارد شد.

«کوه مظهر زندگیست، از چشمه های زلالش گرفته تا عطر علفهای سرمست کننده کوهی و هوای پاکش همه نشانه های زیستن است. مگر نه اینکه کوهستان محل معراج و عرفان است. مگر نه اینکه با گیاهان کوهستان هزاران درد را دوا می کنند. مگر نه اینکه کوهستان محرم عشاق و محل راز و نیاز است. پس بیهوده نیست اگر به کوهستان عشق بورزیم. در هوای پاک کوهستان و سکوت آرام بخش آن تن و جان را به نسیم دل انگیزش بسپاریم و ساعاتی را به دور از غوغای زندگی ماشینی و شهری به سر بریم. زیرا کوه به انسان زندگی می دهد. ولی همان گونه که ادب، آداب دارد. عشق آداب دارد. خوردن ویتامین اندازه و مقدار دارد. کوهستان هم آداب دارد. حساب و کتاب دارد. بر ماست که این مظهر صلابت و پاکی را آلوده نکنیم.»

- دامنه های شمالی آلاداغ:

با چشمه سارهای متعدد وجود آبشاری به نام (شارشاری) که در جنوب روستای ارکان واقعست. در بهار پر طراوت و زمستان پربرف و زیبای آن با آوای مستانه کبکهای خرامان و چشم اندازهای جامعه گیاهی انبوه، بهترین جاذبه های توریستی و گردشگری را در کوهستان به هواداران طبیعت دوست هدیه می نماید.

- رشته کوه سالوک:

که اخیرا به عنوان پارک ملی نامگذاری شده با درختان ارس چند صد ساله و بوته های گَوَن با گلهای الوان و بسیار معطر، و دیگر مناظر جامعه گیاهی- مرتعی یکی از غنی ترین و بهترین مراتع مشجر منطقه محسوب می گردد که در خراسان منحصر به فرد است. در دامنه های شمالی آن که مشرف به منطقه بجنورد می باشد چشمه های بزرگ و کوچک پرآبی وجود دارد که گردشگران طالب کوهستان را به تفریح و تفنن دعوت می نماید. غار گمنامان سالوک در جنوب روستای رختیان (34 کیلومتری جنوب بجنورد) با یک ساعت پیاده روی از جذبه خاصی برای کوهنوردان برخوردار است. چنانچه با حفظ و حراست از محیط زیست و تحت شرایط قانونمند، سیمای طبیعی منطقه محفوظ بماند، با سرمایه گذاری مناسب و ایجاد امکانات لازم با نظارت و کنترل مسئولین از آن به عنوان پارک ملی استفاده بهینه شود. مکان خوبی از نظر اکوتوریسم می باشد.

- چشمه مِهنان:

با آبی گوارا و دره های سرسبز و خرم همراه با چشم اندازهای زیبای تپه ماهورهای اطراف و رودخانه پرآب آن در 12 کیلومتری جنوب بجنورد در مسیر راه اسفراین قرار دارد. چشمه بربر در جنوب شرقی مهنان، چشمه های اطراف روستای اسدلی و هوای دل انگیز و مفرح کوههای اطراف آن یکی از بهترین مکانهایی هستند که جایگاه ویژه ای در آینده از نظر اکوتوریسم خواهند داشت، گرچه هم اکنون نیز گردشگاران زیادی را به خصوص در فصل بهار و تابستان بر دامن طبیعت خود می پذیرد. تپه ماهورهای مهنان و اسدلی که در کنار جاده بجنورد- اسفراین قرار گرفته است یکی از مناسب ترین مکانهای طبیعی- کوهستانی برای ایجاد پیست اسکی و ورزشهای زمستانی است. چنانچه امکانات تفریحی و تاسیسات رفاهی مربوط به آن از طرف دولت و یا بخش خصوصی ایجاد گردد با توجه به جاده آسفالته، ایاب و ذهاب هم سریع و راحت انجام می گیرد و هم امکانات زوتر و فراوان تر به آنجا انتقال داده می شود. از چشمه سارهای تفرجگاههای فوق که بعضی از آنها آبی گوارا و سبک دارند، در جهت بسته بندی بهداشتی و صدور به دیگر نقاط اقدام شود اشتغال زا و موجب کسب درآمد می شود.

- چشمه گریوان:

از بجنورد به سمت اسفراین بعد از بش قارداش از روستای قره باشلو جاده گریوان منشعب می شود. پس از پیمودن پیچ و خم هایی به روستای (علی گُل) رسیده، سپس از رودخانه عبور نموده به روستای گریوان می رسیم. روستایی آرمیده بر تپه ماهورها، دارای باغات فراوان و سرسبز، ادامه باغات مختلف میوه در جنوب روستا به چشمه ای منتهی می شود که درختان ارس کهنسال و بسیار قدیمی قد برافراشته اند که جنبه تقدس داشته و مردم به آنها آسیب نمی رسانند. آب چشمه از دامه های رشته کوه سالوک از دل صخره ای به نام (برف اَندیل) چون عقیق روان است. بسیار گوارا و خنک می باشد در گذشته ییلاق حکمرانان بجنورد بوده است. با ایجاد امکانات رفاهی و توریستی مکان دل انگیز برای استراحت گردشگران خواهد بود. به خصوص ساعاتی را در تپه ماهورها و قلل اطراف به گشت و گذار سپری نمودن ورزشی مفرح نیز خواهد بود. چنانچه جاده آن آسفالت گردد علاقه مندان زیادی را جذب می نماید. با سرمایه گذاری بخش خصوصی- محلی و یا دولتی و ایجاد پارک کوهستان از نظر اکوتوریسم مکانی کم نظیر خواهد شد.

- دره باصفای بازخانه:

با طراوت و سرسبزی درختانش و با دارا بودن انواع میوه ها و سبزیجات و صیفی جات فصل، آب فراوان به صورت نهری در سرتاسر دره و چشمه های پراکنده در باغات آن، و محلی به نام (خاتون قیامت) که در اندیشه عام تقدس خاصی داشته و زیارتگاه می باشد. تپه ماهورهای اطراف آن جذابیت خاصی برای پذیرش گردشگران دارد. جاده آن آسفالت بوده تا شهر حدود 8 کیلومتر فاصله دارد. از ییلاقات مصفای نزدیک شهر است که در فصل بهار و تابستان مردم مشتاقانه از طبیعت دل انگیز آن بهره می برند.

- بند قارلق و پلنگ دره:

تفرجگاه دل انگیزی است. با توجه به آب فراوان رودخانه بابا امان که به وسیله بند قارلق مهار شده است. ایجاد پارک و فضای سبز در این مکان به سهولت انجام می گیرد و هم اکنون نیز در کوههای اطراف به کوهنوردی پرداختن و استراحت در کنار رودخانه و سد آن برای خانواده ها بسیار مناسب است.

- دامنه های کوه آخر داغ: (آخُورداغ هم می گویند)

در غرب بجنورد و هوای فرحبخش و سرسبزی چشم اندازهای تپه ها و دره های آن، به خصوص وجود انگور کلاهداری در اواخر تابستان و اوایل پاییز و آب خنک چشمه آن خاطراتی خوش برای دوستداران طبیعت به ارمغان می آورد.

- آبشار حمید:

در 20 کیلومتری شرق بجنورد، در شرق روستای حمید دره ای طویل که اطراف آن را ارتفاعات سنگی احاطه نموده و بستر رودخانه بر روی تخته سنگهای عظیم و یکپارچه جریان آب را تحمل می نماید. رودخانه در پایین دست باغات و مزارع را آبیاری نموده مازاد آب آن به رودخانه بابا امان پیوسته و سرانجام به خزر می ریزد. در کنار آبشار یا در سایه سار دیواره های کوه به نظاره نشستن و گوش فرادادن به زمزمه عبور آب از روی تخته سنگها در سکوت کوهستان آرام بخش است.

- چشمه آب معدنی ایوب پیغمبر:

در دهستان گیفان در شمال بجنورد، نزدیک به مرز جمهوری ترکمنستان به فاصله تقریبی 100 کیلومتر تا بجنورد در روستایی به همین نام واقع است، همه ساله پذیرای مسافران و بیماران زیادی از اطراف و اکناف و نقاط مختلف کشور می باشد. از آبگرم ایوب، برای گرما درمانی (ترموتراپی) و معالجه بیماریهای پوستی استفاده می شود. بنا به اعتقادات مذهبی و علاقه مردم به اهل کرامت، وجود ایوب پیغمبر در کنار استخر آبگرم و امامزاده عسگری به فاصله اندکی در روستای گیفان، می توانند بیش از پیش جذب توریست نماید. در سالهای اخیر به همت مدیریت جهاد سازندگی بجنورد، دوشهای بهداشتی درست نموده اند. طرح جامعی مبنی بر مرمت و تجدید بنای امامزاده و ایجاد تاسیسات توریستی و رفاهی و بهره وری اصولی از آب معدنی آن در دست اقدام است. چنانچه این طرح هرچه زودتر عملی گردد و جاده آن آسفالت شود، مشتاقان زیادی را جهت زیارت و استفاده از آبگرم به سوی خود می طلبد و برای مردم منطقه نیز درآمد سرشاری عاید می گردد.

- چشمه پیغو:

در 21 کیلومتری شرق بجنورد و به فاصله 12 کیلومتری شرق جاده آسفالته بجنورد- شیروان قرار گرفته است. ارتفاع آن از سطح دریا 1150 متر می باشد. ابتدا باید از دره باصفا و سرسبز و پرآب بابا امان و روستای چهار خروار و کوه کمر گذشت. سمت راست جاده تابلو روستای پیغو نمایان می شود. یکی از معمرین ده می گفت چون در قدیم این محل نیزار و آبگیرهای زیادی داشته و پرنده (قو) هم فراوان بوده، مردم در پی قو می رفتند (دنبال صید قو می رفتند) لذا به نام پیغو مشهور شده است. پای کوه (قره قوزی) چشمه ای پرآب و بسیار خنک و گوارا بی وقفه سالیان دراز است جوشش دارد. باغات باصفا و درختان کهنسال را سیرآب می نماید و مازاد آن وارد رودخانه چناران شده سرانجام به صورت شعبه ای از اترک به خزر می ریزد. بر دامنه این کوه بنای قدیمی زیارتگاه «امامزاده ابراهیم» پابرجاست. که برای مردم منطقه از تقدس خاصی برخوردار بوده و عده زیادی همه ساله به زیارت آن می شتابند.

- در سفرنامه دوم ناصرالدین شاه آمده است: «... بالای سر کوه پیغو کوه نرمی است، جنگل آورس دارد. اشجار کوه را نمی برند. می گویند امامزاده دارد و این درختها نظر کرده است. معلوم می شود پیش از این، همه این کوهها جنگل آورس داشته و به مرور بریده و درختهای این کوه را از ترس امامزاده واگذاشته اند.» اکثر اردوهای دانش آموزان در پای چشمه و در سبزه زار اطراف آن برگزار می شود. شایسته است مسئولین محترم در تکثیر درختان تپه ماهورهای اطراف امامزاده همت گماشته، و تاسیسات اردویی و رفاهی از طریق بخش دولتی یا سرمایه گذاری خصوصی ایجاد گردد زیرا بیش از پیش در تحول اقتصادی و فرهنگی منطقه موثر است.

- اسفیدان «ماسوله، بجنورد»

از بزرگراه بجنورد- مشهد؛ نرسیده به پارک زیبای بابا امان، به سمت دره معروف نوده چناران، رو به سری شرق حرکت را ادامه می دهیم، در طول راه، چشم اندازهای دلنواز، آب فراوان، و روستاهای سرسبز بابا امان، چهار خروار، کوه کمر، پیغو چناران و نوده را پشت سر گذاشته، سرانجام به روستای اسفیدان می رسیم، روستای اسفیدان در دره ای ژرف، محصور در کوهستان، آرمیده بر کمرکش کوه با شیب تند، بر روی تخته سنگهای عظیم و استوار، با معماری خاص منازل در دل کوه و بر ارتفاع صخره های پرصلابت که تمام از سنگهای لاشه درست شده اندف جلوه ی خاصی دارد.

این مردم پرتوان و هنرمند، در تهیه صنایع دستی به خصوص بافت قالی ذوق و سلیقه خاصی دارند. نزدیک به 600 کارگاه قالی باقی در این روستا پابرجاست، که از این طریق ارتزاق می نمایند. مردم مومن و معتقد اسفیدان بر این باورند، که وجود امامزاده محمدباقر باعث شده تا در طی سالهای گذشته آسیبی از جانب کوهها به آنان نرسد.

دیدنی های اسفیدان

- درخت سَنَدل سمبل روستای اسفیدان:

بنا به گفته معمرین روستا، از نوع این درخت حدود 17 اصله بوده که به علت واقع شدن در مسیر کوچه، و عدم آگاهی از اهمیت آن، بیشتر آنها را قطع نموده اند. فقط 2 اصله باقی مانده با دورتنه ای تحدود 65/2 متر که شاداب تر و پرشاخ و برگ تر است. چوب آن دارای بوی معطر و دل انگیزی است. بعضی پیران روستا عمر این درختان را 1200 سال می دانند. بجاست ادارت محترم منابع طبیعی، میراث فرهنگی و حفاظت محیط زیست در تکثیر و نگهداری و مراقب از آن مجدانه اقدام نمایند. ایجاب می نماید که میراث فرهنگی بجنورد نیز این درختان دیرزیست و کهنسال را جزو آثار میراث فرهنگی محسوب دارند تا از بین نروند. زیرا از عوامل مثبت جذب توریست می باشد.

- امامزاده اسفیدان:

وجود آرامگاه امامزاده محمدباقر با گنبد و گلدسته های درخشان و قدمت دیرینه در وسط روستا جذابیت و روحانیت خاصی به این روستا بخشیده است که از اطراف و اکناف ایام ماه مبارک رمضان و روزهای محرم برای انجام مراسم سوگواری و طلب حاجت به آنجا روی می آورند. طبق نظر کارشناس میراث فرهنگی خراسان، آرامگاه در قرن 6 هجری ساخته شده است، در دیوار ایوان امامزاده نوشته شده:

مرقد شاهزاده باقر بود اسفیدان از تربتش ایمن بود

- دره و چشمه هَنوَر:

در ضلع شمال غرب روستا دره ای عمیق و طولانی به نام هنور وجود دارد که به فاصله تقریبی نیم ساعت از روستا در کمر کش کوهی صخره ای چشمه ای زلال با آبی گوارا و خنک به همین نام خارج می شود و آب آن باغات اطراف را آبیاری می نماید. مردم سخت کوش این روستا با حوصله زیاد، کوهها را تا ارتفاع بسیار زیادی سنگ چین نموده و تراسهایی به صورت باغچه های متعدد با محوطه های نبستا وسیع درآورده و در آن درختان گردو و زردآلو، گلابی، هلو، انگور و علوفه کشت نموده اند. باغات دره هنور از موقوفات امامزاده محمدباقر است که درآمد حاصل از آن در ایام محرم و ماه مبارک رمضان صرف خیریه می شود. دره سرسبز و زیبای هنور با درختان سر به فلک کشیده تا ستیغ کوهها، و هوایی لطیف و آبشاری زیبا و سایه خنک، در هوای گرم، پذیرای میهمانان است.

- دره و آبشار بارگَه:

در جنوب غرب روستا، دره ای دیگر به نام بارگَه با چشمه های متعدد و آبشار دیدنی، و سرسبزی خاص خود، هر تازه واردی را دعوت به میهمانی می کند، در ابتدای دره سمت چپ، زمینی تپه ماهوری حدود 40 هکتار چند سال پیش به علت رانش شدید تمام باغات و خانه ها و درختان کهنسال آن در دل خاک فرو رفت. اما مردم زحمتکش این روستا با حوصله ای خستگی ناپذیر، در همان مکان، بهترین باغات را احداث و غرس اشجار نموده اند، کوههای اطراف این دره پوشیده از گیاهان و گلهای دارویی می باشد. در زیر سایه درختان سرفراز و سایه گستر و در کنار آبشار بارگه، همراه با چهچه بلبلان ساعتی را آرمیدن و رفع خستگی نمون، روح را جلا و جان را نوازش می دهد.

برج های اسفیدان:

بر فراز کوههای اطراف روستا، آثار برجهای سنگی قدیمی مشاهده می شود که مصالح به کار رفته در آنها، سنگ و ساروج است. معروف ترین آنها برج قاریومالاق و دیگری برج قارقه (کلاغ) در شمال غرب روستا است که پایه های آن هنوز باقی ماند است.

قلعه های اسفیدان:

در غرب روستای اسفیدان دیواری صخره ای نمایان است که به آن تاش قلعه (قله سنگی) می گویند. بر روی این قلعه دیوارهای سنگی، و سفال ساده نخودی و قرمز و سفالهای منقش به رنگهای مختلف دیده می شود.

قلعه برفان در جنوب روستا قرار دارد. این قلعه کهن در گذشته آباد بوده بعدا بر اثر حوادث طبیعی ویران می شود که داستان آن از حوصله این مقال خارج است.

غارهای اسفیدان:

در ضلع شمال غربی روستا بر بالای صخره چشمه هنور کوهی به نام خزینه وجود دارد که در بالای آن غار «خزینه راهه» واقع شده است. به گفته مردم غاریست دست ساز در انتهای آن چاهی وجود دارد که در قدیم به عنوان پناهگاه استفاده می کرده اند. غار دیگری به نام ییجت یا (معصوم) وجود دارد که دارای استالاگتیت و و استالاگمیت می باشد.

از دیگر آثار به جا مانده در این روستا یکی گورستان قدیمی آن است که جهت گورها رو به مشرق بوده و بعضی از مرده ها را به صورت عمودی دفن کرده اند. این گورها به صورت پراکنده در قلعه برفان ده ریزه و حتی روستای پاکتل مشاهده می شود در کوچه باغهای روستا نیز تخته سنگ صاف و بزرگی است که بر روی آن کلمات الله- محمد- علی- فاطمه- حسن و حسین حک شده است. گویا سالی بوده که گندم هر یک من 12 تومان شده و مردم در تنگنا بوده اند و به یاد سختی آن سال این اثر را نوشته اند.