روستای قلعه زو از توابع بخش مرکزی شهرستان شیروان

روستای قلعه زو از توابع بخش مرکزی شهرستان شیروان، با مختصات جغرافیایی 57 درجه و 47 دقیقه طول شرقی و 37 درجه و 30 دقیقه عرض شمالی، در 24 کیلومتری شمال غربی شهر شیروان و 79 کیلومتری شرق بجنورد قرار دارد.روستای قلعه زو از شمال به روستای چوکانلو، از شمال غرب به کوه کمردراز و تنگه تیمور لنگ از غرب به روستای شهید نجات و خطاب، از جنوب به روستای بیگان، از شرق به روستاهای شورک و منصوران و از شمال شرق به کوه بخوریک محدود می‌شود.

ارتفاع این روستای کوهپایه‌ای از سطح دریا 1300 متر است که بر دامنه کوه و در میان دره ”زو“ استقرار یافته است. آب و هوای آن خشک و سرد کوهستانی است. میانگین بارندگی سالانه آن حدود 179 میلی‌متر گزارش شده است و رودخانه ”کال زو“ در غرب آن جریان دارد.روستای قلعه زو بیش از پنج قرن قدمت دارد. این روستا، در گذشته خان‌‌نشین و محل حکمرانی امرای تیموری بوده است. قلعه بزرگ و مخروبه تیموری در قله یکی از کوه‌های ضلع غربی روستا، از آثار آن دوره است. هسته اولیه روستا در ابتدای تنگه یا دره ”زو“ و همجواری آن با قلعه موجب این نام شده است.

مردم روستای قلعه زو به زبان کردی سخن می‌گویند، مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند.براساس سرشماری سال 1375، روستای قلعه زو 84 نفر جمعیت داشته است که در سال 1385 به 315 نفر افزایش یافته است.درآمد اکثر مردم روستای قلعه زو از فعالیت‌های زراعی، دامداری و صنایع دستی تأمین می‌شود.زراعت روستا، دیمی است و محصولات عمده آن گندم و جو است. دامداری، به شیوه سنتی متداول است و پرورش گوسفند و گاو و تولید انواع محصولات دامی و فرآورده‌های لبنی رواج دارد.باغداری در روستا رواج ندارد، ولی در قسمت‌هایی از کوه‌های اطراف روستا و دره غربی قلعه تیموری، انواع درختان میوه وحشی و گیاهان دارویی مانند زرشک، سیب کوهی، آنوخ، کاسنی، مندک، گون، کاکوتی و گل پوپک وجود دارد.روستای پایکوهی قلعه زو بافت مسکونی متمرکزی دارد و در دامنه کوه استقرار یافته است. معماری روستا سنتی و ساده و معابر آن پیچ درپیچ و باریک است. خانه‌های روستاییان معمولاً در یک طبقه با سقف‌ مسطح و دیوارهای گل اندود ساخته شده‌اند. مصالح به‌کاررفته در بناهای قدیمی غالباً گل، سنگ، خشت، آجر و چوب است، ولی در ساخت خانه‌های جدید، از مصالح سیمان، تیرآهن و آجر نیز استفاده می‌شود.اقلیم خشک روستای قلعه زو، مانع سرسبزی پیرامون آن شده است اما جریان رودخانه کال زو حواشی بسیار مناسبی برای گذران اوقات فراغت پدید آورده است. آبشار قلعه زو نیز به زیبایی محیط آن افزوده است.از دیگر جاذبه‌های طبیعی روستا، چشمه‌ای در ارتفاع چهار متری کوهی است که قلعه ”تیموری“ در آن بنا شده است. این چشمه که از دل زمین می‌جوشد، از آب‌های آشامیدنی مشهور شیروان است. عمق زیاد سرچشمه آن، موجب گرمی آب چشمه شده است. در کنار چشمه و بین صخره‌های کوه، یک استخر طبیعی وجود دارد که آب چشمه از بالا به درون آن می‌ریزد. این استخر طبیعی به محل استحمام و شنای مردم در فصل تابستان تبدیل می‌شود.در اطراف روستای قلعه زو، چشمه‌های کوچک دیگری نیز، با آبی سرد و گوارا وجود دارد که قسمتی از کوه‌های اطراف آن با انواع گیاهان خودرو و طبیعی پوشیده شده است. پیرامون روستای قلعه زو، به علت وجود بز کوهی و میش، یکی از مناطق حفاظت شده و شکارگاه‌های منطقه شیروان است. برخی از ارتفاعات اطراف روستا برای مطالعه و تحقیق در زمین‌شناسی و فسیل شناسی بسیار مناسب است.برج و باروی تیموری از جاذبه‌های تاریخی روستاست. این قلعه بزرگ و مخروبه، در ضلع غربی روستا و بر روی قله کوهی واقع شده است و آثاری از برج‌ها، سنگرها، پل و دیگر ابنیه آن باقی مانده است. برج‌های بلندی از چهار گوشه، قلعه را در بر گرفته بوده‌اند که در حال حاضر یکی از آن‌ها با ارتفاع 9 متر از سطح قله، سالم و پابرجا مانده است. مصالح به کار رفته در این برج شامل سنگ، گچ، گل و چوب است. در داخل قلعه، آثاری از شاه‌نشین، خانه‌هایی که با نقب به باروها متصل بوده‌‌اند، آب انبارها، حمام کوره، تنورهای پخت نان، محل‌های دیده‌بانی و غیره به جا مانده است و آثار گچ‌بری دیوارها و نوع مصالح آن با آثار دوره تیموری مطابقت دارد.خرابه‌های آرامگاه شیخ بابا یکی از زیارتگاه‌های سابق مردم، در شمال روستا به جا مانده است.مردم روستای قلعه زو، در اعیاد مذهبی به جشن و سرور و در ایام وفات و شهادت ائمه به عزاداری می‌پردازند. برپایی مراسم ملی تحویل سال نو، سیزده ‌بدر، شب یلدا و چهارشنبه ‌سوری، از دیگر ویژگی‌های فرهنگی مردم این روستا است.اجرای انواع آوازهای محلی به زبان کردی در مراسم‌ و جشن‌های عروسی همراه با آلات موسیقی دوتار، کمانچه و قشمه در روستا رایج است که توسط ”بخشی“ اجرا می‌شود.کشتی با چوخه از جمله ورزش‌ها و بازی‌های محلی روستاست.پوشاک برخی از افراد میانسال شبیه به لباس کردی است. این لباس‌ها شامل کلاهی خاص و نیم‌تنه پشمی است. زنان در مراسم و جشن‌های محلی از لباس‌های محلی و قومی خود استفاده می‌کنند.انواع غذاهای گوشتی مانند آبگوشت و کباب و همچنین انواع آش‌های رشته و دوغ در روستا تهیه می‌شود. طبخ انواع اشکنه و فطیر مسکه (نوعی نان محلی) در روستا رایج دارد.دسترسی: این روستا از طریق شهرهای شیروان و بجنورد با جاده‌ای مناسب و آسفالت قابل دسترسی است.