آشنایی با غذا های سنتی - ترکمن

آشنایی  با قومیت ها و سلایق آنها ، همواره یکی از جذبه های گردشگری در خراسان شمالی بوده و هست . بدین منظور سعی می نماییم شما را با انواع تنوع غذایی قومیت های استان آشنا کنیم در این بخش ، غذا های سنتی قوم ترکمن را باطلاع می رسانیم

چکدیرمه

. این نوع غذا از نظر پخت و مواد آن، نزدیک به استامبولی پلو در نزد فارس ها است. غذایی است، چرب و خوشمزه که غذای سنتی ترکمن محسوب می شود.
مواد تشکیل دهنده ی چکدرمه:
1- برنج
2- گوشت (گوشت گوسفند یا ...)
3- روغن کنجد (در سال های اخیر روغن های پنبه دانه و آفتابگردان و ...)
4- پیاز و گوجه فرنگی ( در سال های اخیر رب گوجه)  

طرز تهیه:
ابتدا گوشت را پس از برش به قطعات کوچک در داخل روغن سرخ می کنند. بعد از آن مقداری پیاز رنده شده را تفت می دهند. به محض سرخ شدن پیاز، مقداری گوجه یا رب گوجه اضافه می کنند و آب می ریزند.
پس از آن، سر دیگ (قازان) را - که معمولا از جنس چدن است- می بندند تا گوشت ها در نتیجه ی حرارت، آب پز شود. آنگاه، برنجی را که قبلا شسته و آماده کرده اند، اضافه می کنند به طوری که آب موجود در داخل دیگ به اندازه ی یک بند انگشت بالاتر از برنج قرار بگیرد. بعد از این مرحله، سر دیگ را می بندند و شعله را کم می کنند تا برنج نیز با بخار موجود در داخل دیگ پخته شود. البته چند بار ته دیگ را بازدید می کنند که مبادا ته سوز شود. در این فاصله یکی دو بار هم، برنج گردانی می کنند تا برنج های زیر و رو جا به جا شود و عمل پختن در همه ی محتویات دیگ یکسان صورت بگیرد.

نان های تنوری

چوروک
ترکمن ها چوروک یعنی نان را در تنورهایی می پزند که تامدور نامیده می شود. زن های ترکمن که مسئولیت پخت نان، یکی از وظایف حتمی و اولیه ی آنها بوده و تنور را با آتش هیزم یا بوته ی گیاهان خشک و ... گرم می کردند و آن بر دو قسم است:
  1- یر تامدور / تنور زمینی:
گودالی است به عمق تقریبی 80 سانتی متر و به شکل دایره. محیط این دایره در عمق زمین، گشادتر از محیط دهانه ی آن، در سطح زمین است.
پس از اتمام گدال، از سه نقطه ی محیط عمقی، سوراخی به سطح زمین باز می کنند تا عمل احتراق از طریق نفوذ هوا آسان شود. این سوراخ ها را کوریک می نامند که معادل آن در فارسی، کوره است. پس از این عملیات، دیواره ی گدال را به وسیله ی گل آمیخته با نمک، صاف می کنند تا برای نان پختن آماده شود.
2- پالچیق تامدور
این تنور از نظر شکل کلی مثل یرتامدور است با این تفاوت که به جای گندن زمین، گل را مشت مشت روی هم می چینند تا ارتفاع آن به حدود 80 سانتی متر برسد. در این نوع تنور نیز محیط دهانه ی بالا، از محیط مماس با سطح زمین، تنگ تر است.
* امروزه هر دو نوع تنور در شهرها وجود ندارد و فقط در روستاها کاربرد دارد آن هم خیلی به ندرت، زیرا ترکمن ها نیز مثل سایر شهروندان ایرانی، نان را نانوایی تهیه می کنند که در هر شهر و روستایی وجود دارد.

قاوور تماچلی چوروک
نانی است که خمیر آن را با دنبه ی ریز ریز شده ی گوسفند – قاورتماچ – و نیز تراشه های پیاز مخلوط کرده، در تنور می پزند.
پتیر چوروک / نان فتیر
این نوع نان را با ترکیبی از روغن، شیر، شکر و جوش شیرین تهیه می کنند و در تنور می پزند.
کلچه چوروک / کلوچه
این نوع نیز همچون پتیر با ترکیبی از روغن، شیر، شکر و جوش شیرین پخته می شود ولی نسبت به پتیر ضخیم تر است.

بولامه

غذایی است شبیه حلیم که در هفتمین روز تولد کودک و در طی جشنی زنانه پخته می شود. در این جشن فقط زن های فامیل، همسایه ها و دوستان بسیار نزدیک، دعوت می شوند و با تقدیم هدایای خود، هم صدا با حاضرین، شادی می کنند.
طرز تهیه
1- برنج را به مدت یک روز در آب خیس می کنند.
2- برنج خیس شده را در روغن، سرخ می کنند.
3- برنج سرخ شده را به مدت تقریبی 8 ساعت با آب می چوشانند تا کاملا خمیر شود و روغن موجود در دیگ کاملا جذب شود.
4- پس از حدود 8 ساعت جوشاندن و جذب شدن آب موجود در برنج، روغن جذب نشده را خارج می کنند.
5- خمیر برنج را با مقداری شکر به هم می زنند تا شکر نیز کاملا جذب شود.
بعد از مدتی که شکر جذب شد بولامه آماده خوردن است.

نان های روغنی

بیشمه
بیشمه در لغت هر چیز پختنی را می گویند و در اصطلاح ترکمن ها، نانی است روغنی و شبیه به بامیه. بدین ترتیب که خمیر را به اندازه بامیه قطعه قطعه می کنند. آنگاه این قطعه ها را در روغن داغ می پزند. معمولا در تهیه خمیر بیشمه شیر و شکر و تخم مرغ و جوش شیرین به آن اضافه می کنند که بیشمه خوشمزه تر می شود.
قاتلاما
نانی است روغنی که به ترتیب زیر تهیه می شود.
1- ابتدا آرد را خمیر می کنند.
2- خمیر آماده را به صورت قطعاتی که هر قطعه یک قرص نان بشود، تقسیم می کنند.
3- برای هر چهار قطعه خمیر، یک تخم مرغ اضافه می کنند.
4- قطعات خمیر را به صورت ورقه های نازکی در می آورند.
5- خمیر های ورقه شده را که به شکل دایره ای کامل است، روی هم می چینند و در فاصله ورقه ها، روغن می مالند. تعداد این ورقه ها ی نازک خمیر، به ضخامت نهایی قاتلاما بستگی دارد و به اختیار بانوی خانه است.
6- در این مرحله، خمیرهای چند لایه را در روغن داغ می پزند.
7- پس از آماده شدن قاتلاما، بلافاصله بر آن، شکر می پاشند تا شیرینی شکر در تمام لایه ها جذب شود.

اکمک
برای پختن اکمک که در ترکمنستان چلفک می گویند، روغن نقش چندانی ندارد و ترتیب پخت آن چنین است.
1- دیگ چدنی را در روی آتش گرم می کنند.
2- تهِ دیگ را با مقدار کمی روغن، چرب می کنند.
3- خمیر آماده را به صورت لایه ای نازک و مدور در می آورند و با کمک کاردی دسته بلند در داخل دیگ می چرخانند و پس از چند دور چرخاندن، زیر و رو می کنند تا طرف دیگر نیز کاملا پخته شود.
4- بعد از مرحله فوق، لایه ی دیگر بر لایه ی اولی اضافه می کنند و باز در داخل دیگ می رخانند.
5- در این مرحله نیز عمل لایه گذاری تکرار می شود، آنگاه لایه های پخته شده را از دیگ در می آورند و مانند شیرینی کاک که مردم کرمانشاه می پزند، در هم می پیچند و با ریختن شکر در لا به لای آن همراه با چایی مصرف می کنند.

چافاتی
چافاتی نیز مثل قاتلاما نانی است روغنی، اما بر خلاف آن، فقط از یک لایه تشکیل می شود به ضخامت تقریبی 5 میلیمتر. در پخت این نان روغنی تخم مرغ استفاده نمی شود.

پوثیق
این نان روغنی نیز مثل قاتلاما و چافاتی تهیه می شود اما یک لایه و بسیار نازک از آنها به ضخامت 2 میلیمتر. مصرف گرم این نان روغنی اگر شکر هم پاشیده باشند، خوشمزه تر است.

بوروک

این نوع نان از نظر پخت شباهت زیادی به پیراشکی دارد و معمولا بیشتر در ماه رمضان پخته می شود و به ترتیب زیر تهیه می شود.

1- ابتدا گوشت بی استخوان را چرخ می کنند.
2- چند عدد سیب زمینی آب پز را کوبیده، با مقداری پیاز به گوشت اضافه می کنند و نمک به اندازه ی کافی اضافه می کنند.
3- مخلوط گوشت و سیب زمینی و پیاز را در لای خمیری از آرد که به اندازه ی یک دایره به قطر تقریبی 15 سانتی متر که قطعه قطعه بریده اند، می پیچند و به شکل یه نیم دایره در می آید و اطراف خمیر را با دست ورز می دهند تا خمیر به هم بچسبد و مخلوط بیرون نریزد.
4- این خمیر با مخلوط داخل آن، پس از سرخ شدن در روغن داغ آماده میل کردن می شود.
ترکمن ها بوروک را به تنهایی به عنوان یک وعده غذایی صرف می کنند.

 

آداب غذاخوردن

ترکمن ها برای غذا خوردن اغلب بر روی زمین و بر دور سفره ای می نشینند که ثاچاق خوانده می شود. از عادات بسیار ارزشمند ترکمن ها این است که قبل از شروع به خوردن غذا «بسم الله» می گویند و بعد از هر غذا، بزرگ خانواده - که معمولا پدر است- آیاتی از قرآن کریم را تلاوت می کند و بقیه به شکرانه ی این نعمتی که نصیبشان شده است، آمین می گویند.
اگر صرف غذا با حضور جمعی از دوستان و آشنایان و اقوام باشد - که معمولا در مراسمی مانند سوگواری، جشن ها و اعیاد مذهبی چنین است- از روحانی محل تقاضا می کنند که دعای سفره را بخواند. این دعا حتماً آیاتی از قرآن کریم است.
خوراک ترکمن ها با توجه به نوع زندگی، اشتغال و محل سکونت، برخی همگانی است و برخی نیز با خصوصیات ویژه ای، خاص مردم ترکمن است

مواد لازم براى تهیه‌ی غذا  ی چکدیرمه برای چهار نفر:

برنج: 800گرم

روغن: بین 130 تا 150 گرم

گوشت گوساله یا بره‌ی شش ماهه با استخوان: 400 گرم (یا 400 گرم گوشت مرغ)

پیاز: یک عدد متوسط

رب گوجه‌فرنگی: 3 یا 4 قاشق غذاخوری

نمک: به مقدار لازم

همراه غذا: ماست،ترشی، سبزیجات و سالاد

طرز تهیه:

ابتدا روغن را در دیگ ته‌گرد چدنی می‌ریزیم. پس از داغ شدن روغن ،گوشت را به‌اندازه‌ های 50 گرمی قطعه‌قطعه می‌کنیم و با روغن داغ حدود ده دقیقه تفت می‌دهیم تا رنگش مایل به قهوه‌ای شود.در این مرحله پیاز خوردشده‌را در دیگ می‌ریزیم. برای این که پیاز نسوزد، حرارت اجاق را کمتر می‌کنیم تا حدود 25 دقیقه به آرامی با گوشت پخته‌شود.برخی دوست دارند چکدیرمه به رنگ قهوه‌ای سیر درآید بدین خاطر گوشت و پیاز را در این مرحله باحرارت بیشتر می‌پزند. اکنون رب‌گوجه را بیفزایید تا در اثر پختن ،حالت طبیعی و طعم خامى خود را از دست بدهد.دراین مرحله حدود دو لیتر آب یا کمتر از آن - بسته به نوع برنج- در دیگ می‌ریزیم و شعله‌ی اجاق رابیشتر می‌کنیم تاآب بجوشد . بعد جوشش آب را خیلی آرام می‌کنیم ولی به شکلی که از جوش نیفتد.

پختن غذا حدود دو ساعت طول می کشد؛ تا زمانی که تقریباً نیم لیتر از آب تبخیر شود. برنج شسته و آماده را درون دیگ می‌ریزیم و به‌هم می‌زنیم.مزه‌ی نمک را می چشیم و به میزان دل خواه تنظیم می‌کنیم.آب حدود چهار سانتی‌متر بالاتر از برنج باید باشد.شعله را بالا برده، بلافاصله پس از به جوش آمدن کم می‌کنیم تا برنج به آرامی آب را به خود بکشد.( نام غذا چکدیرمه از این مرحله یعنی جذب آب به برنج گرفته‌شده‌است) پس از حدود 15دقیقه که آب به طور کامل کشیده شد،با ته کفگیر روی برنج می زنیم تا مطمئن شویم که ته برنج هیچ آبی نمانده است.

در این مرحله برنج را از ته دیگ به طور کامل از تمام جوانب برمی گردانیم.اگر تشخیص دادید که برنج خام است و با دم کردن پخته نمی شود،نصف لیوان آب روی برنج بریزید.اگر ته دیگ نیاز دارید شعله را کمی بیشتر کنیدوگرنه با حرارت کمتر برنج حدود بیست دقیقه بر اثر بخار پخته می شود.

مراحل تهیه ی چکدیرمه:

1- ریختن روغن در دیگ چدنی و داغ کردن آن

2- تفت دادن گوشت در روغن

3-کم نمودن حرارت و سرخ کردن پیاز

4- افزودن رب گوجه و پختن آن

5- افزودن حدود دو لیترآب و بالا بردن شعله ی اجاق

6- تبخیر حدود نیم لیتر آب براثر جوشیدن

7- ریختن برنج در دیگ و افزودن حرارت شعله برای چند لحظه تا حد جوشش آب

8- کاستن حرارت و جذب شدن آب به برنج در طی 15 دقیقه

9- برگرداندن برنج با کفگیر از ته به روی دیگ

10- پختن غذا با حرارت کم در حدود 20 دقیقه