گیاهان دارویی خراسان شمالی

گیاهان دارویی خراسان شمالی بخش اول زرشک

---

خواص زرشک

غم و غصه و بى اشتهایى را از بین مى برم .
براى تقویت هاضمه از من استفاده کنید.
درمان تنگ نفس هستم و صفرا را مى برم ...
فارسى من ((زرشک )) است ، به من ((زاج )) و ((زرتک )) هم گفته اند. من در دامنه کوه ها نزدیک به آب مى رویم . نوعى از من که در خراسان و نزدیک شیروان مى روید، بدون دانه است و به آن زرشک پلویى گویند. چون با آن زرشک پلو درست مى کنند و این نوع زرشک در خارج از ایران دیده نشده است ، در کتب گیاه شناسى قدیم مرا ((امبرباریس )) و ((برباریس )) خوانده اند. این یک لغت بربرى است و نام لاتینى من هم ((بربریس )) است . میوه من داراى ترشى مخصوصى است شبیه آنچه در سیب ترش دیده مى شود و بعلاوه داراى قند و چند ترشى دیگر است شبیه آنچه در سیب ترش دیده مى شود و بعلاوه داراى قند و چند ترشى دیگر هستم . ریشه درخت من به علت داشتن ترکیبى بنام ((برى برین )) داراى اثر مسهلى بوده و ضد تب مى باشد و براى ترک تریاک مفید است .
برگهاى درخت من داراى مقدار زیادى ویتامین ((ث )) بوده و درمان رقیق شدن خون است . آب زرشک بسیار خنک است ، صفرا بر و مسکن تنگى است و حرارت معده و جگر را فرو مى نشاند و براى بازشدن جگر و درمان استسقا و سردى احشاء و معالجه اسهالى که از ضعف جگر و یا به سبب زیادى بلغم باشد، نافع است جهت تقویت هاضمه ، با زعفران تجویز مى شود. با آب افسنتین جهت معالجه بزرگى کبد و سختى ادرار توصیه شده است . از رنگ قرمز من در رنگرزى استفاده مى شود. و چون آب مرا با آب سیب به مقدار مساوى مخلوط کرده و معادل نصف آب من آب لیمو اضافه کرده ، و به آن مقدار شکر افزوده و به قوام آورند تا بسته شود. معجونى بدست مى آید که پادزهر سموم ، مخصوصا ضد سم افعى است و تریاق کبیر را نیز به همین دستور درست مى کردند و به آن مقدارى مروارید محلول در آب ترش ترنج مى افزودند.
این معجون علاوه بر خاصیت پادزهرى که دارد، درمان تنگ نفس و غش ‍ بوده ، غم و غصه و بى اشتهایى را از بین مى برم . دانه هاى من به تنهایى یا مخلوط با ادویه مناسب جهت زخم معده و دل درد و اسهال تجویز شده است . مقدار خوراک آب من تا صد گرم و از دانه هاى من تا 45 گرم است .
براى معالجه کسانى که با تریاک مسموم شده اند، معمولا از جوشانده ریشه درخت من استفاده مى کنند و نیز براى ترک تریاک مى توان از آن استفاده کرد. به خانم هایى که دوره ى یائسگى آنها نزدیک است و آنهایى که اختلالات رحمى دارند توصیه کنید که از خوردن من غفلت ننمایند.